TADAU KAAMATAN (Marnie Daurin)

TADAU KAAMATAN

Sumber gambar : Carian google

Tadau Kaamatan nopo nga iso karamaian di oponsol om kirati kopio kumaa tinaru Kadazandusun id Sabah. Iti nopo nga tinungkusan mantad komolohingan digulu poo m gisom do tadau baino. Tadau Kaamatan nopo nga mangan ramaio monikid tulan kolimo. Ngawi daerah id Sabah nga mangaramai diti Tadau kokotuan. Montok tadau 30 om 31 tulan kolimo, rumamai no ngawi o tulun hilo id Hongkod Koisaan, Kadazandusun Cultural Association.

Tadau Kaamatan nopo diti nga mangan ramaio sabaagi do kounsikahan kumaa Bambarayon montok ahapas mongomot do parai om nogi koinggoritan di Huminodun.Nontodon nopo do Tadau Kaamatan diti nga mantad iso tangon lagenda. I nopo digulu po nga haro iso kokompungan di olumis kopio, Tootonomon nga olidang nogi ngawi. Insan tadau, minagadau do tanaru tomod kaka. Nangapatai di ngawi i tootonomon diolo. I bawang nga natarakas nogi. Osusa kopio ginawo di tulun kampung tu orosian do oowiyan do kaakanakanan.

Kokito nopo di kinorohingan I kinoinggoritan tulun kampung nga lohowo no dau I Bobolian. Boros kaka di Bobolian nga, tumingkod kaka I magadau sokiro do mangan tuntugau o tana  do raha tulun di osonong ginawo om akawas koupusan kumaa tulun suai. Korongou nopo di Huminodun iri nga osianan kopio isio kumaa di tulun-tulun di oinggorit. Orohian I Huminodun do popoguli kawagu di kooropodon om kolumison do kokompungan dii. Ongoi no kaka I Huminodun ruba di Kinorohingan om I Sumundu om poboroso no di Huminodun do osonong o ginawo disio do monulung di tulun kampung.

Okolu kopio o ginawo di Kinorohingan om I Sumundu soira nokorongou di boros di Huminodun. Mulong po miagal di nga, oilaan diolo do iri noh ralan di otopot mangan diolo wonsoyo. Posunudo nodi di Kinorohingan on I Sumundu kumaa tulun kampung kokomoi ahal di. Awu tomod daa yolo osokodung nga inggaa po milo diolo wonsoio sabap nga iri noh koputusan di Huminodun.

Minsosodop nodi owito nodi di Kinorohingan om tulun kampung I Huminodun mongoi id tana di alangga. Boros ka di Huminodun “ Ama, poluo iti turu rangoh dot parai hilo tangkob, koturu nopo rasa mom pasasadon no ilo tuah dau” ka disio. Ahapas di, patahako no di Huminodun I turu rangoh do parai om mangai nodi di Kinorohingan patayo I Huminodun. Kapatai nopo di I Huminodun nga ruminasam do asapou kopio miampai do tinggorud. Kotingkod di kaka koinggoritan di tulun kampung.

Mantad dii, suminuni di ngawi o totonomon. Angawantang di kaka ngawi I totonomon do sumuni. Iri no sabap do kakal po mangan ramayo o Tadau kaamatan gisom baino tu tinungkusan mantad digulu po om sabaagi do iso kounsikahan kumaa kinosonongo di Huminodun.

Gisom baino, kakal po ramaion iti tadau. Montok tadau kaamatan, mogisuusuai jonis do taakanon di ngasadap. Suai po ko iri nga, ogumu nogi o tulun mananrasuk do rasuk koubasanan do tinaru Kadazandusun. Haro nogi o magagung, unduk ngadau, sugandoi, moginum om moginakan ngawi o tulun.

PAKAIAN TRADISIONAL KAUM KADAZANDUSUN (MARNIE DAURIN)

Pada amnya, perhiasan dan sulaman pada pakaian tradisi kaum Kadazan adalah sederhana berbanding dengan kumpulan etnik yang lain. Pakaian kaum lelaki menunjukkan pengaruh pakaian Cina. Terdapat tiga jenis blaus kaum wanita. Satu daripadanya ialah blaus lengan pendek yang dipakai oleh wanita muda. Satu lagi ialah blaus dengan lengan ¾ dipakai oleh wanita pertengahan umur untuk pakaian seharian. Jenis yang ketiga dipakai oleh wanita tua atau pakar ritual semasa sesuatu upacara.

Tekstil

Kain asas. Fabrik komersial hitam seperti sutera atau baldu untuk upacara tertentu manakala kain kapas (teriko vernakular) adalah untuk pakaian seharian.

Pakaian Kaum Wanita

Contoh pakaian wanita
Sumber : carian google

Sinuangga’ Baju blaus lengan pendek dan leher berbentuk U dipakai oleh wanita muda. Mempunyai sulaman berwarna suram di sepanjang lubang kepala dan lengan, dan sepanjang jahitan tepi dan pertengahan belakang. Benang berwarna merah, kuning, dan krim digunakan. Jahitan utama iaitu sinusuk bulus (jahitan rantai), tantop (jahitan bulu). Teknik jahitan bulu juga digunakan untuk membuat binuunsi’, satu jalur merah dan kuning sempit yang ditenun seperti tali kasut.

Butang betawi dilingkar dengan tali di bahagian dalam. Ini adalah supaya butang ini dapat digunakan dengan blaus yang lain. Butang betawi pada satu masa dahulu dilekat sehingga ke leher baju untuk upacara tertentu dan separuh dari bahagian bawah blaus untuk pakaian seharian. Pada masa kini, tidak banyak perbezaan nya. Butang-butang ini diikat dari bahagian atas ke bawah blaus menggunakan benang kapas. Butang perak Betawi yang disalut emas merupakan simbol status bagi kaum Kadazan Penampang. Sesiapa yang mampu mempunyai 30 butang dianggap kaya.

Sinompukung Blaus dengan lengan ¾ dan tidak mempunyai sulaman. Biasanya dipakai di luar sinuangga’ seperti jeket apabila si pemakai keluar meninggalkan rumah. Pada hari ini, sinompukung biasanya dihias dan dipakai oleh wanita tua sebagai blaus dan bukan jaket seperti dahulu kala. Kihongon Blaus dengan lengan panjang, di pakai oleh wanita tua dan spesialis ritual ataupun Bobohizan semasa sesuatu upacara. Sulamannya adalah sama dengan yang terdapat pada sinuangga’. Simis ialah blaus dalam warna putih dibuat dari kain kapas. Kadangkala, kain tudung putih dimasukkan kedalam leher bentuk U. Tapi’  ialah Sarung panjang berbetuk silinder, dahulunya kain kapas hitam. Pada zaman sekarang, ia diceraikan denagn siring, perhiasan keemasan, di sepanjang paha, hadapan sarung, bersilang dengan satu jaluran perhiasan dari pinggang hingga ke bawah.

Aksesori

Himpogot ialah Tali pinggang yang dibuat dari duit perak. Biasanya tiga di pakai bergantung kepada kekayaan pemakai, satu di keliling pinggang, dan dua lagi di atas dan di bawah tangkong. Tangkong ialah tali pinggul yang dibuat daripda 84 gelang tembaga berukir. Tiga tangkong dipakai bersama, diikat dengan tali ratan merah (hindagang), hitam (initom) . Tali ratan merah digunakan untuk wanita yang belum berkahwin dan hitam untuk wanita yang sudah berkahwin. Tali ini biasanya di biarkan kosong di bahagian belakang untuk mengelakan dari sesak nafas.. Tangkong ini boleh di regangkan untuk berbagai tujuan, satu darinya ialah memudahkan seseorang membawa bakul di belakang.

Titimbak Pin rambut digunakan untuk menghias dan mengetatkan sanggul. Tiningkokos Gelang lingkar dibuat dari tembaga atau perak. Gohong Gelang daripada tembaga atau perak. Hamai ialah Rantai leher. Simbong ialah Subang. Paun ialah Kerongsang yang dibuat dari duit syilling emas.

Siga do bobohizan dipakai oleh Bobohizan semasa mengadakan sesuatu upacara ritual. Ia merupakan tengkolok penuh dengan hiasan daripada bulu burung merak atau turki. Bulu burung ini diikat dan dijahit keatas satu jalur kain yang lebar. Bulu ini memberi sokongan dan bentuk kepada tengkolok tersebut, yang mana kelihatan dari hadapan hampir ditutup oleh kain seperti kipas di kepala. Dari bahagian belakang, bulu-bulu ini hampir semua kelihatan. Jalur kain dimana bulu itu dilekatkan dihiasi dengan renda, sulaman dan manik-manik. Andavi do tandaa’ ataupun bulu panjang ayam jantan juga dijahit di hadapan kain tersebut. Hujung setiap bulu diikat dengan potongan kain yang berwarna-warni. Dari bahagian bawah kedua dua tepi tengkolok, dijahit beberapa lingkaran manik berwarna warni yang bergantung di bahagian hadapan/dada.. Tengkolok ini diikat dengan kain di belakang kepala. Tinggi tengkolok ini ialah kira-kira 1 ½ kaki. Husob ialah Kain berwarna warni yang dipakai oleh bobohizan diatas bahu dan melintangi badan. Biasanya dua husob dipakai berselang-seli. 

Pakaian lelaki


Contoh pakaian lelaki
Sumber : Carian google

Gaung ialah baju lengan panjang tanpa sulaman. Pada masa sekarang, ia dihiasi dengan perhiasan dan butang emas. Souva ialah seluar panjang hitam dengan ikat pinggang berwarna biru indigo. Perhiasan emas di sepanjang pinggang seluar moden. Kaking atau toogot Bengkung pinggang hitam. Siga Penutup kepala dibuat dari kain dastar, dilipat atau dililit dalam beberapa cara yang istimewa: hinopung (hopung= ular sawa) model berpilin Kinahu (kahu’ = pemegang belanga) model berlipat sinimbitan atau tinahanuk, dimana satu tepi kecil terkeluar. Tupi’ sinikat Topi bulat dibuat dari tali yang kuat dengan teknik lingkaran dan ikaat untuk menguatkan siga.

Sumber : http://www.sabah.edu.my/kds/kadazan_dusun.htm

HILDA GUACHIN Asal-usul Dusun Tatana : 1.Sajarah Ulun Makaya Lasak Bundu/Dusun Tatana peranakan kina

   Mogumu bangsa intad Sabah aro asing-asing dusun.Intad Kuala Penyu,Dusun iti dikanali sabagai Dusun Tatana.Sajarah Ulun Tatana asli iti dikatakan barasal dari "Tanah".Sabab iti ulun tatana iti nekongoi do mancari meguat sabab suku kaum dusun iti asalnya topo barparang antara sasama sondiri. Ulun dusun tatana iti ulun asli intad do Kuala Penyu.Tatapi ulun tatana haro persisipan budaya kina . Intah taun 1736, miso kapal do dagang kina " Wang Kang ' mantad brunei susumuang do wilayah kota Klias melalaui bawang Klias.Kapal dagang iti mengibit do satura, barang ansakon dan anci.Kapal dangang kini iti mengibit do tanganus  ulun yang langkap barsanjata untuk malawan ulun kaaa bagusKapal ini barlabuh d bundu.Haro ulun kapal ini ngaran do Lasak.Kusoi kina iti nakawin do anak katua kampung.Lasak megukap meguat do kabun lado itom..Hasil tanamon didagang disio ulun kina.Kamudian.intad wilayah Bundu (katurunan kina) kumawin do ulun takau (bisayah,Dusun).Sasatangah ulun kuala penyu masih pengapal do pamijaan patung.Ulun dusun peranakan kina iti masih pangapal ajaran confusius.Kabanyakan ulun dusun tatana tatana kaa lagi apadai megigia do kina tatapi ngaran isio masih lagi magalap do ngaran ulun tampatan ( pure Dusun)

Hinava: By: Jesinta Macsie : Taakanon koubasanan

Koubasanan Tinaru Kadazandusun: By: Jesinta Macsie : Taakanon koubasanan: Tulun kadazandusun nopo nga kiharo taakanon koubasanan sondi. Taakanon tulun kadazandusun nopo diti nga popointutun kowoyoyoon tinaru kadaz...

By: Jesinta Macsie : Taakanon koubasanan

Tulun kadazandusun nopo nga kiharo taakanon koubasanan sondi. Taakanon tulun kadazandusun nopo diti nga popointutun kowoyoyoon tinaru kadazandusun. Sabagi pomitanan, taakanon koubasanan tulun kadazandusun nopo nga hinava. Hinava nopo diti iso taakanon di winonsoi mantad tonsi do sada di sinamayan do tua worung, sogumau, tusi, om bawang taragang. Tonsi nopo di sada amu tagal do onsokon, sabab tonsi sada diri milo do onsokon momoguno waig do worung. Maan do lobi otolinahas laang kopamansaian diti hinava, posuaton ku laang-laang kapamansaian om kakamot di gunoon. 

Hinava sada kerisi

Sada kerisi nopo diti kiharo tonsi di olomok mantad do sada-sada suai. Timpu kapamansaian hinava diti solinaid  2 jaam om milo nogi do akanon.  Suai ko mantad diri, tonsi sada diri mositi iduon o tulang.

Kakamot-kamot di gunoon:

• 450 gram tonsi do sada kerisi
• 2 tinan bawang taragang
• 6 guas sogumau
• Worung
• Tusi

Laang-laang kapamansaian:

1. Iduhon i sisi om tulang di sada, pigison tongokoro-koro tonsi di sada maya do korohian sondi.
2. Soira oidu i sisi om tulang di sada, maan nogi rimutoko i tonsi sada om posuangon id suang do sorungung.
3. Momutul do guas sogumau, onuhon i guas di tomulok om iribon miampai do bawang taragang om worung.
4. Pounalan do waig worung, tusi, bawang taragang, om guas sogumau di norib tongkoro-koro miampai i tonsi do sada. Om soira do kounol ngawi iri, andadon gisom san'jaam gisom aansak i hinava om milo nogi do akanon.

Revendee Jennylis Saudin (Koubasanan Dusun Labuk)

Intutunai koubasanan Dusun Labuk

Wookon kosuulon do mogiigiyon Dusun Labuk nopo nga’ tuunion koubasanan diolo’ i momoguno do tagung om kulintangan. Loyuk di noubasanan nopo id watas Labuk nga’ ointutunan do ‘Titik Tungkil’, om haro nogi’ i koboros do kolooloyukon koubasanan diti nopo nga’ pongintutunan montok mogigiyon dilo’.

Titik Tungkil nopo nga’ loyuk di asarok om sopisuai kopio di doun koubasanan tinaru Kadazandusun di suai. Ilo’ nopo do koubasanan nga’ parangahan ontok karaaramaian miagal do pisasawaan, ramai kokotuan om nogi’ monuau do tombului.

Titik Tungkil nga’ pongompot po nogi’ di sayau koubasanan mogiigiyon dilo’, ‘Magalai Labuk’ i soyohon do osongulunan toi mikombiso’ om kosoosoyoho’ nopo dilo’ nga’ tumanud di ponunulud do kondiu.

Tumanud sinusuyan tulun noloolohing, mantad no do adat di pogulu amu’ papasaga’ do kokusaian om koonduan sopiduuduo, sayau dilo’ kosili kosiwatan kumaa tangaanak woguan do monongkiuhang-uhang di tongo’ kosumandakan.

Oroitan do maamaso maasayau, kokusaian dilo’ papatahak di sapu tangan (koubasanan kiwotik aragang) kumaa sumandak di korohian dau om nung onuon di sumandak ilo’ nga’ kirati do asaga’ yau do uhangon di tanak wagu. Nung amu’ torimoon nga’ amu’ no yau muhang.

Suai ko’ tuunion om sayau, posokoton do mogiigion Dusun Labuk nga’ haro nogi’ kosuusuayan di poinpoopori. Posokoton dilo’ i pinungaranan do ‘Baju Labuk’ sinulaman do tusan kiwotik poinraaragang, obulou, otomou om osilou id ponong kangkab, tipus, id lunggayan om nogi’ id pompod soluar toi gaun.

Baju Labuk pinointutunan di Christina Paul Baklin songulun momowonsoi posokoton mantad Kampung Kuala Sapi di toun 1980an miampai angkab kosili ilo’ do kointutunan mogiigion Dusun Labuk.

Naamot dino, boros nopo do tulun Dusun Labuk nga’ kaagal-agal nogi’ di tinaru Kadazandusun di suai, nga’ sopisuai nopo do kolooloyukon om pamarait. Ingkaa po nogi’ o taakanon om tiinumon koubasanan, rusap-rusap, seni, tinunturu’ om sipoot koubasanan. Kaagal-agal ngaawi’ ilo’ di doun tinaru Kadazandusun di kogumuan.

By: Revendee Jennylis Saudin

Founder; Erna Zuryena Ramli

KOTOB HIIS (SUDAWIL)

 Tumanud do Tobpinai

Linuub do katanaan

Otomou posorili

Pinomogunan tokou

Hiti id Kampung Tiong

Pongudanan do waig

Osogit  kosuabon

Mamasok tulun Dusun

Olinuud om osuau

Kudingking do awantang

Otiru opinogot

Kombura do tolumis

Abagos oporokis

Nourias nokombo

Hilo id sompogunan

Poinsonong pogigion

Popoundar koposion

Sundung id nonggo nopo

Kada no daa olingai

Gumuli i kasari

Tumanud do tobpinai.

Rati do hiis :

Id hiis nopo diti nga monusui i monunuat kokomoi kaantakan hilo kampung disido i roitan do Kampung Tiong. Mantad do hiis diti, popointalang i monunuat do kampung disido nopo nga iso kampung di nosorilian do puru om alabung o kataanaan. Suai ko ii, momisunud nogi monunuat do kampung nopo disido nga tionon sandad tulun Dusun i ongosuau om olinuud. Id kampung dii, angawantang i tanak wagu om ongolundus i tongosumandak. I tanakwagu dii nogi nga kiwoyoowoyoo di aparu om opinogot. Pinopointalang nogi i monunuat do kosumandakan nogi nga kikowoyoowoyoo di abagos. Maya do hiis diti nogi, pinatalang nogi kokomoi tongotulun id kampung nopo dii nga ogumu no o tobpinai diolo di minundaliu kumaa pogun suai tu popoinsonong yolo do koposion diolo. Mantad dii, lumansan daa i monunuat do sundung pia do nokoinsodu no i tongotobinai ngawi, au no daa lihuan om gumuli daa kasari do mongoi intutun di tongotobpinai diolo id Kampung Tiong.

Founder; Erna Zuryena Ramli

Muzik Tradisional

Kebanyakaan alat-alat muzik di Sabah dibuat daripada bahan-bahan asli. Sebagai contoh, tongkungon, turali, suling (atau seruling), sompoton dan togunggak diperbuat daripada buluh.

            Alat lain seperti gambus, kompang dan gendang diperbuat daripada kulit kambing. Gong dan kulintangan dibuat daripada kayu lembut dan menyerupai gitar panjang bertali tiga yang dibuat daripada giman, sejenis gentian pokok palma. Alat-alat muzik di Sabah, dikelaskan kepada ;

·         Kordofon - (tongkungon, gambus,sundatang atau gagayan)

·         Erofon - (suling, turali atau tuahi, bungkau dan sompoton)

·         Idofon - (togunggak, gong,kulintangan) dan membranofon (kompang,gendang atau tontog).

   GONG

            Gong merupakan tulang belakang dalam kebanyakan arena permainan muzik dan ianya digunakan dalam hampir kesemua upacara sosial. Bilangan gong yang dimainkan bersama berbeza-beza mengikut keperluan masyarakat setempat. Satu atau dua buah gendang juga sering dipalu bersama untuk menseragamkan iramanya.

            Gong boleh didapati di seluruh negeri Sabah dan mempunyai nilai yang tinggi. Ia juga digunakan sebagai hantaran berian, upacara kepercayaan animistic, isyarat dan perayaan pesta-pesta menuai Sejak akhir-akhir ini suku kaum Rungus di Kudat ada membuat gong yang dibentuk dari kepingan besi galvanic yang dibeli di sini. Gong yang lebih popular mempunyai dinding yang tebal, bibir yang dalam serta tombol yang besar, ditempah dari Filipina, Indonesia atau Brunei.

   BUNGKAU

            Kecapi mulut dibuat daripada kulit sejenis pokok palma yang dikenali sebagai polod oleh suku kaum Kadazandusun. Untuk mengukir bentuknya, ianya memerlukan tangan yang halus dan mahir. Alat ini lazimnya ditemui di kawasan-kawasan suku-kaum Dusun.

            Kepingan berkayu yang nipis di tengah alat ini digetarkan dengan memukulnya dengan ibu jari. Getaran kepingan kayu ini menghasilkan bunyi yang kecil tetapi dengan meletakkannya di hadapan mulut sipemain boleh membesarkan bunyinya melalui salun (bunyi yang berbalik).

            Berjenis-jenis frekuensi boleh dihasilkan dengan mengubah mulut serta kedudukan lidah. Apabila tidak dipakai, alat ini selalunya disimpan dalam bekas tiub buluh kecil agar ianya tidak rosak dan sentiasa dalam keadaan bersih.

   SOMPOTON (Erofon)

            Organ mulut merupakan alat yang sangat menarik di antara alat-alat musik tempatan di Sabah. Ianya dibuat daripada sebiji buah labu yang kering dengan lapan batang paip buluh yang disusun dalam dua lapisan.

            Salah satu daripada paip ini tidak mempunyai bunyi dan berfungsi untuk memperseimbangkan kedudukan bentuk alat tersebut. Dengan meniup atau menyedut mulut labu, sipemain boleh menghasilkan satu bunyian harmoni yang merdu.

            Beberapa kepingan kecil polod(seperti dalam Bungkau) diletakkan pada dasar tiap-tiap tepian paip yang berbunyi. Paip tersebut dimasukkan ke dalam lubang pada sisi labu kemudian ditampal dengan lilin lebah. Kepingan kecil polod diletakkan di dalam labu dan menambah salun alat yang baru disiapkan.

            Paip-paip buluhnya diikatkan bersama dengan rotan yang telah diraut nipis. Semada memainkan sompoton, seseorang pemain menutup dan membuka tiga daripada empat paip terpendek pada hujungnya dengan tiga jari tangan kanan dan tiga lubang kecil pada dasar paip terpendek serta hadapan dan belakang paip yang lebih panjang dengan jari tangan kiri.

            Sompoton ini boleh dimainkan secara perseorangan untuk hiburan persendirian atau dalam kumpulan untuk mengiringi tarian. Ianya popular di kalangan sukukaum Kadazandusun.

   TOGUNGGAK (idiofon)

            Dikenali sebagai tagunggak di kalangan suku kaum Murut, Togunggak di kalangan suku kaum Dusun/Kadazan atau 'Togunggu' di Penampang., idiofon bambu paluan ini dimainkan dalam kumpulan untuk mengiring tarian atau perarakan di pesta-pesta.

            Satu set alat-alat muzik ini merangkumi enam (togunggu') hingga tiga puluh (tagunggak) buah, bergantung kepada suku kaum. Muzik yang dikeluarkan menyerupai satu set gong sesuatu kumpulan, dengan setiap idiofon diselaraskan bunyinya mengikut gong sebenar yang dimainkan.

   KULINTANGAN (Idiofon)

            Pada mulanya alat ini diperkenalkan di barat Sabah oleh suku kaum Brunei tetapi secara tradisional ianya juga digunakan oleh suku kaum Bajau dan beberapa suku Dusun/Kadazan. Selalunya, ia dimainkan dalam majlis-majlis dan perayaan seperti majlis perkahwinan dan upacara keagamaan, di mana ianya diiringi oleh gong-gong tradisional.

            Alat ini merangkumi lapan ataupun 9 buah gong-gong cerek yang kecil. Setiap daripadanya mengeluarkan bunyi-bunyian yang berbeza-beza apabila dipukul. Gong-gong cerek ini diletakkan tersusun dalam satu barisan di atas sebuah rangka kayu rendah. Biasanya sipemain duduk di atas lantai berhadapan dengan barisan gong sambil memukulnya dengan dua pemukul kayu kecil.

Founder; Erna Zuryena Ramli

  

      Makanan Tradisi

Makanan bagi sesuatu kaum merupakan identiti dan pengenalan bagi sesuatu kaum. Terdapat banyak jenis makanan dalam masyarakat Kadazandusun. Biasanya kita dapat melihat pelbagai jenis hidangan ini di musim perayaan seperti Pesta Kaamatan yang dirayakan setiap tahun iaitu 30 dan 31 Mei.

            Selain perayaan, biasanya suku kaum Kadazandusun yang tinggal di kampung, masih mengamalkan cara masakan atau hidangan secara tradisional ini. Kita juga dapat melihat dan merasa hidangan seumpama ini pada masa upacara seperti perkahwinan dan majlis lain di adakan oleh suku kaum Kadazandusun. Antara makanan tradisi yang terkenal di kalangan kaum Kadazandusun ialah Hinava, Noonsom, Pinaasakan, Bosou, Tuhau, Sup Kinoring Bakas (tidak halal) dan Sup Manuk Lihing. Makanan-makanan ini dapat disediakan dengan pelbagai cara mengikut kebiasaan amalan tradisi kaum Kadazandusun.

            Sesungguhnya makanan tradisional bagi kaum Kadazandusun ini amat berbeza dari kaum yang lain terdapat di negeri Sabah. Selain makanan ini lazat, sudah tentu ianya juga mempunyai keunikannya yang tersendiri. Masyarakat Sabah telah dianugerahkan dengan pelbagai jenis makanan. Ini adalah kerana keadaan semulajadi bentuk muka buminya banyak membekalkan sumber pencarian makanan.

            Contohnya, laut dan sungai yang dibekalkan dengan pelbagai jenis ikan, udang dan sebagainya, hutan rimba yang ditumbuhi dengan pelbagai jenis tumbuhan liar, herba, buah-buahan dan didiami pelbagai jenis hidupan liar. Masyarakat tempatan Sabah telah memperkenalkan pelbagai jenis makanan tradisi. Kebiasaan ini diamalkan oleh lebih dari tiga puluh golongan etnik yang mana lebih dipengaruhi dengan cara hidup dan keadaan persekitaran tempat tinggal etnik tertentu.

            Masyarakat kaum Kadazandusun di Sabah telah mengamalkan cara pemakanan Tradisi sejak turun-temurun dan masih diamalkan sehingga hari ini. Antara makanan tradisi yang terkenal di kalangan kaum Kadazandusun ialah Hinava, Noonsom, Pinaasakan dan Sup Manuk Lihing. Makanan-makanan ini dapat disediakan dengan pelbagai cara mengikut kebiasaan amalan tradisi Kaum Kadazandusun.

   HINAVA

            Hinava merupakan makanan yang paling popular di kalangan kaum Kadazandusun. Bahan yang diperlukan untuk penyediaan makanan ini ialah Isi ikan ( Ikan Tenggiri ) dihiris halus, biji buah bambangan yang telah diparut, cili merah, halia, bawang merah , limau kapas dan garam.

  NOONSOM

            Noonsom lebih dikenali sebagai jeruk dalam Bahasa Melayu. Terdapat beberapa jenis Noonsom yang telah diperkenalkan oleh Kaum Kadazandusun. Antara yang paling popular ialah Noonsom Sada (Ikan), Noonsom Bambangan dan Noonsom Tuhau.

            Noonsom Sada - Ikan yang digunakan ialah jenis ikan air tawar, dibersihkan dan dijeruk menggunakan isi buah Pangi (ditumbuk ), nasi dan garam. Campurkan kesemua bahan dan diisi ke dalam bekas botol/tajau kecil dan biarkan selama sepuluh atau dua belas hari sehingga boleh dimakan.

           

       Noonsom Bambangan - Isi Buah Bambangan dihiris dan dicampur dengan biji buah bambangan yang telah diparut dan sedikit garam. Apabila kesemua bahan dicampurkan, isikan ke dalam bekas botol atau tajau kecil dan biarkan selama seminggu sebelum dimakan.

           

       Noonsom Tuhau - Isi Tuhau dihiris halus dan dijeruk dengan cuka, garam dan cili merah. Apabila kesemua bahan telah dicampurkan, isikan ke dalam bekas botol dan biarkan beberapa minit sebelum dihidangkan.

   PINAASAKAN

            Bahan yang diperlukan untuk penyediaan makanan ini ialah ikan ( ikan air tawar/ikan air laut ) , dibersihkan dan dicampur dengan sedikit biji kunyit dan halia yang telah ditumbuk, sedikit biji asam jawa atau buah asam 'takob-bakob' , garam, serbuk perasa dan sedikit air. Biarkan ia mendidih sehingga air hampir kering.

   SUP MANUK LIHING

            Masakan ini lebih dikenali sebagai 'Sup Ayam Lihing' dalam Bahasa Melayu. Bahan yang diperlukan ialah seekor ayam kampung , sejenis minuman keras yang lebih dikenali 'Lihing' di kalangan kaum Kadazandusun dan hirisan halia. Cara menyediakan, rebus daging ayam yang telah dipotong dengan setengah cawan lihing , hirisan halia, garam dan serbuk perasa. Biarkan ia mendidih sehingga daging ayam betul-betul lembut sebelum dihidangkan.

            Mengikut tradisi kaum Kadazandusun, makanan ini sangat sesuai untuk wanita yang baru lepas bersalin. Kebanyakan makanan tradisi kaum Kadazandusun hari ini boleh didapati di beberapa restoran tertentu yang biasa menyediakan makanan tradisi penduduk tempatan.

            Selain dari itu, beberapa hotel terkemuka juga memilih untuk menghidangkan 'Hinava' sebagai hidangan khas untuk para pengunjungnya. Keunikan dan kepelbagaian makanan tradisi yang diperkenalkan oleh masyarakat tempatan Sabah hari ini merupakan salah satu lagi keistimewaan yang terdapat di negeri di bawah bayu ini